Żeń – szeń najbardziej skuteczny znany adaptogen roślinny

Żeń – szeń

Żeń-szeń jest oceniany jako najbardziej skuteczny znany adaptogen roślinny. Działanie żeń-szenia znane jest od ponad 5000 lat. Notatki z tego okresu dokumentują, że tradycyjna medycyna chińska wykorzystała ten niezwykły korzeń jako źródło witalności, siły, sprawności i długiego życia. Sama nazwa „żeń-szeń” po chińsku oznacza „korzeń życia”.

Żeń – szeń rośnie w cienistych lasach Korei, północno-wschodnich Chin oraz na dalekowschodnim terytorium ZSRR od rzeki Amur do Ussuri. Roślina ta jest tam uprawiana od bardzo dawna. W ostatnich czasach także na Kaukazie i Ukrainie.

Żeń – Szeń jest niewielką byliną z rodziny Araliowatych, wykształca mięsisty mało rozgałęziony i zgrubiały korzeń palowy, czasami człekokształtny, z którego wyrasta dęta łodyga, wysoka do 70 cm. Liście łodygowe są długoogonkowe i ułożone po 4 w okółku. Poszczególne liście składają się z 5 – 7 jajowato lancetowatych listków, owłosionych na nerwach i brzegiem ostro ząbkowanych.

Pęd kwiatowy wychodzi ze środka okółka liści i jest zakończony baldachem złożonym z 15 – 20 zielonkawobiałych kwiatów. Owoc to pestkowiec podobny do jagody, jaskrawoczerwonej barwy, posiadający najczęściej dwa nasiona.

Roślina rośnie niezwykle wolno, toteż po 8 – 10 latach od kiełkowania z nasienia korzeń osiąga ciężar zaledwie 10 g, a po 20 latach 20 – 25 g. W warunkach hodowlanych szybkość wzrostu rośliny i przyrost wagi są trochę większe.

Surowiec

Jesienią w czasie owocowania rośliny wykopuje się korzenie w całości, gdy osiągają ciężar co najmniej 10 g i w stanie świeżym przeznacza się na eksport do firm farmaceutycznych lub suszy w całości na użytek miejscowy. Otrzymuje się korzeń żeń – szenia – Radix Ginseng, syn. Radix Panacis.

Surowiec rosnący dziko jest bardziej ceniony od surowca uzyskanego z uprawy. Do przemysłowego izolowania związków czynnych wykorzystuje się całą roślinę w czasie kwitnienia. Inne pokrewne gatunki żeń-szenia, mianowicie Panax notoginseng Burkill, Panax pseudo ginseng Walich i Panax japonicus C. A. Mey., dostarczają surowca o niższej wartości od opisywanego.

Pochodzący z Ameryki Północnej gatunek, żeń-szeń pięciolistny – Panax quinquefolium L., znany od stuleci Indianom kanadyjskim, charakteryzuje się szybkim wzrostem, niewielką zawartością związków czynnych i jest uprawiany na dużą skalę nie tylko w Ameryce, lecz ostatnio również w Azji. Roślina ta dostarcza korzeni, które są tanim i łatwo dostępnym surowcem zastępczym żeń-szenia prawdziwego.

Ponadto istnieją inne jeszcze rośliny, należące do tej samej rodziny Araliowatych i o analogicznych własnościach, jak eleuterokok kolczasty – Eleutherococcus senticosus Maxim., aralia wysoka – Aralia elata (Miq.) Seem., która jest niedużym drzewem dalekowschodnim, dającym jako surowca korzeni – Radix Araliae, zwodnica wyniosła – Echinopanax elatum Nakai., kolczasty krzew nadmorski, z którego zbiera się korzenie razem z kłączem – Radix Echinopanacis. Lenza krokoszowa – Lenzea carthamoides DC (z rodziny Złożonych – Compositae), jest byliną dostarczającą kłączy z korzeniami – Rhizoma Lenzeae.

Podstawowe związki czynne

Wszystkie części żeń-szenia prawdziwego, jednak najwięcej korzeń, zawierają mieszaninę 16 saponin trójterpenowych, które są połączeniami aglikonów panaksadiolu, panaksatriolu lub kwasu oleanolowego z 3-6 cukrami prostymi. W 1962 r. badacze japońscy wykryli 12 związków saponinowych i nazwali je ginsenozydami. W tym samym roku badacze radzieccy wyizolowali 6 związków (z których 2 okazały się identyczne z ginsenozydami) i nazwali je panaksozydami.

Podobne związki znaleziono w innych gatunkach żeń-szeni. W pozostałych wymienionych wyżej roślinach zauważono obecność związków zbliżonych strukturalnie do ginsenozydów.

Działanie

Wyciągi z żeń-szenia oraz innych roślin uprzednio wymienionych wykazują działanie ogólnie pobudzająco i wzmacniająco na ośrodki ruchowe i wydzielnicze, znajdujące się w ośrodkowym układzie nerwowym i rdzeniu przedłużonym. Bodźce wychodzące z tych ośrodków docierają do bardzo dużo narządów wewnętrznych i tym należy tłumaczyć tak dużą różnorodność działania.

Zauważono bowiem na podstawie badań, że żeń – szeń obniża ciśnienie krwi, zwiększa ilość wydalanego moczu, usuwa toksyny, zmniejsza poziom cukru we krwi, ma właściwości przeciwwrzodowe, przeciwdziała rozwojowi niektórych nowotworów oraz pobudza czynność serca.

Potwierdziło się to, że surowiec ten ma wszechstronny wpływ na organizm, zwiększa jego ogólną wydolność, zdolności adaptacyjne nawet do trudnych i długotrwałych niesprzyjających warunków otoczenia, jak również do dużego wysiłku.

Źródło: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie – Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski